Oyun oynamak çoğu zaman sadece eğlence amaçlı düşünülse de aslında çocukların gelişiminde çok önemli bir role sahiptir. Çocukların küçük yaştan itibaren kazanması gereken motor gelişimlerinin yanı sıra zihinsel, duygusal ve sosyal yönlerini de olumlu yönde etkiler. Oyun çocuğun dilidir; duygularını, düşüncelerini, başa çıkamadığı çatışmalarını ifade etme biçimidir. Çocuk için ciddi bir uğraş olan oyun, aynı zamanda bir eğlence, gelişim ve eğitim kaynağıdır (Aral, 2000; Özdenk, 2007). Oyun sayesinde çocuk rahatlar, enerjisini atar, kendini, ilgi ve becerilerini keşfeder.
Oyuncaklar, büyüme için çok değerli olan ilk deneyimlerin kazanılmasına ve başarı duygusunun tatminine olanak sağladığından; oyundan yeteri kadar yararlanmaları için onlara sunulan oyuncakların iyi seçilmesi önemlidir. Oyuncak seçiminde ebeveynler rol oynasa da çocuklar dolaylı yönden bu seçime katılırlar. Oyuncak çocukta merak uyandırmalı, kasları çalıştırmalı, girişimciliği ve düş gücünü arttırmalı, çocuğu problem çözmeye yönlendirmelidir.
Bebeklere mümkün olan en erken dönemde zengin uyarıcıların olduğu bir çevre sunmak bebeğin gelişimi açısından önemlidir. Bu nedenle bebeğin en yakınında bulunan anne/baba bebeğine uyarıcı çevrenin vazgeçilmezi olan oyuncaklar sunması konusunda önemli görevler düşmektedir.
0-2 yaş bebeklik dönemi bireyin en kritik dönemlerini kapsar. Bu dönem bireyin zihinsel ve fiziksel gelişiminin en hızlı olduğu dönemdir. Ebeveynler çocuğun yaşına, gelişim düzeyine, ilgi ve ihtiyaçlarına uygun, farklı gelişim alanlarını geliştirmeye yönelik, hayal gücünü destekleyebilecek oyuncaklar seçmelidirler. Doğru oyuncak tercihi yapabilmek için de çocuklarını iyi tanımalı ve gelişimlerini gözlemleyebilmelidirler.
Oyuncaklar yaşa, cinsiyete, bütçeye göre değişiklik göstermektedir. Bu çeşitlilik içerisinde ailenin çocuğun ilgisine, becerisine, yaşına uygun oyuncağı bulması tabi ki zorlaşacaktır. Çocuğun her istediği oyuncağı almak, deneme yanılma yöntemiyle seçim yapmak çocuğun ilgilenmediği sayısız ve gereksiz oyuncağın alınmasına sebep olmaktadır. Bu da oyuncak seçimi yaparken dikkate alınması gereken faktörleri daha önemli hale getirmektedir. Peki bu kadar çeşitli faktör varken ebeveynler nasıl doğru oyuncak seçimi yapabilir? Bu yazımızda yaşa göre oyuncak seçiminden bahsedeceğiz. Siz anne/babalar bebeklerinizin ilk oyuncaklarını nasıl seçebilirsiniz gelin birlikte inceleyelim;
Piaget’e göre ilk aylar (0-3 Ay) aynı zamanda bebeğin çevresinde olup bitenleri algılamaya başladığı ilk dönemdir. İşitme duyusu görme duyusuna göre daha baskın olduğu için ses çıkartan çıngıraklar, ritmik hareket eden renkli dönenceler, sesli kitaplar bebeğinizin ilgisini çekecektir. Daha sonra görme duyusu gelişeceği için objelerin bebeklerin yakınına getirilip uzaklaştırılması yoluyla yapılan basit oyunların, sabit duran objelere göre daha fazla dikkatlerini çekeceği ve bu etkinliklerin bebeklerin kendileri ve objeler arasındaki bağlantıyı anlamalarında daha etkili olacaktır.
3-6 ay arasında nesne sabitliği-sürekliliği dediğimiz döneme girdikleri için 0-12 aylık dönem “oral dönem” olarak da adlandırılır. Bu dönem meme emme dönemi olmakla birlikte her şeyi ağızla algıladıkları dönemdir. Ağız sadece yemek yedikleri bir alan değil, her şeyi tanımaya çalıştıkları özel bir alandır. Bundan dolayı yutma tehlikesine karşı küçük parçaları olmayan, boyasız sağlıklı oyuncaklar olmalıdır.
6 ayitibariyle bebekler ek gıdaya başlamaktadır. Ek gıda döneminde çocuk için kaşıklar, tabaklar, besinler de ilgi çekici hale gelmektedir. Özellikle diş etlerinin de kaşınıyor olması yumuşak uçlu kaşıkların ve diş eti kaşıma aparatlarının önemini artırmaktadır. Mama sandalyesinde hem ilgisini çekecek hem de eğlenmesini sağlayacak renkli ve sesli oyuncaklar kullanılabilir. Aktivite masaları ilgisini çekebilir. Artık destekli oturabildiği için toplar, atıp, tutabileceği yumuşak oyuncaklar ilgisini çekebilir. Oyun halıları kullanılabilir. Emeklemeyi teşvik edecek hareket eden, peşinden sürünmeye çalışacağı oyuncaklar tercih edilebilir. Tutunup kalkması, adımlaması için yürüme arkadaşı alınabilir.
6- 12 Ay arası çocuk büyüdükçe dil gelişimi de gelişmektedir. Bu dönemde oyunlara dil de dahil olduğu için bebekler kendince oyuncaklarla konuşmaya, sesler çıkartmaya başlar. Bu dönemde ebeveynlerin ya da ebeveyn yerine geçen yetişkinlerin bebeklerin oyunlarına katılmaları ve onları paylaşımcı, koruyucu ve rahatlatıcı tavırlarla ile oyun oynamaya teşvik etmeleri önem taşımaktadır. Yetişkinlerin bebeklere becerilerini geliştirecek, çeşitli kutulara konulup yere dökülebilen, sesli, takmalı -çıkartmalı, inşa etmeye yönelik uygun oyun araçlarını sağlamaları da onların oyun gelişimi üzerinde etkili olmaktadır.
Sonuç olarak oyun ve oyuncak, çocuğun gelişiminde ve yaşantısında önemli bir role sahiptir. Ayrıca çocuğun en doğal öğrenme yolu oyundur. Bu nedenle ebeveynler oyuncak seçimi yaparken çocuklarının tüm gelişim alanlarını göz önünde bulundurarak; çocuğun keşfetmesine yardımcı olacak ve becerilerini destekleyecek oyuncaklar tercih etmelidir.
Ulutaş Avcu, A. (2015). 0-2 YAŞ BEBEĞİ OLAN ANNELERİN OYUNCAK TERCİHLERİNİN İNCELENMESİ. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 2 (4) , 37-46 . DOI: 10.20860/ijoses.13560
Çiftçibaşı, H. K. & Öğretmeni, Ç. G. (2004). İlk 18 Ayda Bebeklerin Fiziksel, Psiko-Motor ve Zihinsel Gelişim Sürecinde Oyun Özellikleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 40 (40) , 504-517
Egemen, A., Yılmaz, Ö., Akil, İ. (2004). Oyun, oyuncak ve çocuk. Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi,5(2),39-42.
Çocuk Gelişimi ve Eğitimi
