Çocuklarda Sorumluluk Bilinci

Çocuklar “yaşayarak- yaparak” öğrenirler. Bu nedenle sorumluluk duygusunun gelişmesinde en etkili yöntemlerden biri çocuğun davranışının sonucunu yaşamasına fırsat vermektir. Anne-babalar genellikle çocuklarını olumsuzluklardan koruma içgüdüsüyle hayatı çocuklar için kolaylaştırmaya çalışırlar. Sabahları okul için giysileri giydirmek, ayakkabıları bağlamak, ödevini yapmadan okula gidip de öğretmeninden uyarı almasın diye ödevlerini yapmak… Tüm bunlar kısa vadede çocuğu olumsuz sonuçlardan korur gibi görünse de uzun vadede maalesef kişilik gelişimini, özgüven oluşumunu olumsuz olarak etkileme riskini taşırlar. Biri her gün sizin için işlerinizi yapsa siz işinizi yapmak için çaba gösterir miydiniz? Çocuklar da doğal olarak anne-baba tarafından desteklenen becerilerini geliştirmeye ihtiyaç duymazlar, daha doğrusu duymuyor gibi görünürler ama bir gün anne-baba desteğini azalttığında o zaman büyük zorluklar yaşarlar. Çünkü zamanında gelişmeyen becerileri sonradan kazanmak için çok daha fazla emek harcamak gerekir.

Sorumluluk, erken çocukluk döneminden itibaren çocukların yaş, cinsiyet, gelişim düzeyi ve becerileriyle uyumlu bir şekilde görevlerini yerine getirmeleridir. Küçük yaşlardan itibaren kazanılması gereken bir yaşam becerisi olan sorumluluk, başarılı bir hayat ve öz disiplin kazanımında önemli bir yere sahiptir. Bu beceri ilk önce aile daha sonra okul, arkadaş çevresi ve toplum ile ilişkiler içinde kazanılmaktadır. Sorumluluk kendiliğinden gelişen bir beceri olmadığı için bu bilincinin gelişmesi için sorumluluğun öğretilmesi gerekir.

Cüceloğlu’na göre, bu becerinin gelişmesi için insanın sorumluluk alabileceği bir ortamda yetişmesi gerekir. Kendisi adına seçim yapamayan, yaptığı seçimlerin sonuçlarından sorumlu olmasına fırsat verilmeyen çocuklarda, sorumluluk duygusu gelişememektedir. Sorumluluğu geliştirmek için aktif bir süreç gereklidir.

Sorumluluk Bilinci Nasıl Kazandırılır?

Sorumluluk eğitimi; her şeyden önce kendi sorumluluklarının bilincinde olan, çevresi, toplumu ile uyum içinde ve onlara karşı da sorumluluklarını yerine getirme istek ve çabasında olan bireyler yetiştirme sürecidir. Çocuklarda sorumluluk bilinci kazandırılmasının temelleri ilk önce ailede atılır. Bu durumda ebeveynler neler yapabilir?

Çocuklara sorumluluk kazandırmada ve aile içinde hem önemli hem faydalı bir birey olarak hissetmelerinde yardımcı olacak en önemli etkinliklerden biri, ev işleridir. Belirgin ve net kurallarla, evin içinde yaşına uygun verilen görevler, çocuklara ev işleri yapma sorumluluğunun anahtarı olmaktadır.
Ebeveynlerin, çocuklardan beklentileri makul olmalıdır. Çocuğun yaşı, gelişim düzeyi ve becerileri göz önüne alınarak görev paylaşımları yapılmalıdır.
Karşılaştıkları problemler karşısında, problemleri üzerine düşünerek çözüme ulaşma adına çeşitli aşamalar üretme bakımından teşvik edilmelidir. Burada seçenekler sunulması, öneriler getirilmesi de destekleyici olacaktır.
Bütün çocukların seçimlerinin sonuçlarını öğrenmeye ihtiyaçları vardır. En güçlü geri bildirimi, seçimlerinin sonucunda yaşayacakları vermektedir. O yüzden çocukların sonuçları yaşamalarına izin verilmelidir.
Çocukların çeşitli görevleri benimsemeleri ve sorumluluk bilinçlerinin gelişimi için süreç, zorlama ile değil; cesaretlendirme ve destekleyici bir ortam yaratma ile yönetilmelidir. Böyle bir ortam çocuğun kendi kendisine yetmesine ve yönetmesine fırsat vereceğinden onun kendine olan güvenini de artıracaktır (Özen, 2015).
Çocuğun adına düşünmek yerine, onun kendi için düşünmesi teşvik edilmelidir. Sorunlarını kendisinin çözmesine fırsat vermek, sorumluluk duygusunu geliştirecektir.
Çocuklar gözlemlenmeli ve daha büyük, önemli sorumlulukları alabilmeye hazır olduğu zamanlar kollanarak, bu girişimler özendirilmelidir.
Her insan hatalar yapar. Çocuklar da deneyimlerinden çeşitli yanlış sonuçlar elde edebilirler. Burada kırıcı şekilde eleştirmek yerine yapıcı yönlendirmeler kullanmaya özen gösterilmelidir.
Gösterilen ve elde edilen başarılar kadar, çocukların harcadığı çaba da övülmelidir. Çocuklar hata yapabilir, çabaları başarılı bir şekilde sonuçlanmayabilir, burada en önemli şeyin “çaba harcamak” olduğu belirtilmelidir.
Yapılması istenen, değişmesi beklenen durumlar karşısında ödül vaatleri verilmemelidir. Bu bir rüşvet olmakla birlikte çocukların içsel motivasyonları azaltarak, yarardan çok zarar veren bir davranıştır.
Çocuklara kendisinden beklenenler, açık ve sade şekilde anlatılmalıdır. Net olmakla birlikte sınırlar varlığını korumalıdır, ancak bu sınırlara bağlı kalınırken daima çocuk sevildiğini, değerli olduğunu hissedeceği sevecenlikle karşılanmalıdır.
Son olarak gelişim ve değişim süreklidir. Hiçbir zaman geç kalındığı düşünülmemeli, doğru olana ulaşmak için çaba gösterilmelidir. İnsan yavrusu, kötüden çok, iyiye yönelmeye yatkındır (Özen, 2015).